Geheime pers en propaganda tijdens de Tweede Wereldoorlog: Workshop

Op basis van onze collectie geheime pers en een waaier van ander authentiek bronnenmateriaal onderzoeken jongeren (3de graad SO) de machinaties van pers en propaganda anno 1940-45. Want kritisch leren omgaan met heden en verleden, feiten en leugens, is een competentie die ieder jong mens nu meer dan ooit goed kan gebruiken.

In september 1944 werd Antwerpen bevrijd door de geallieerden. De V-bommenterreur duurde echter nog voort tot aan de capitulatie van Nazi-Duitsland in mei 1945. Deze gitzwarte periode – ondertussen meer dan 75 jaar geleden – blijft gegrift in het collectief Antwerps geheugen. 

Bedreigd erfgoed
Een aspect uit die periode dat altijd onderbelicht blijft, is de geheime pers. Die behoorde nochtans tot één van de allervroegste vormen van anti-Duits verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Als tegengewicht voor de Duitse censuur wakkerde de geheime pers het verzet tegen de bezetter aan. In de loop van 1942 won de geheime pers aan populariteit door de kerende oorlogskansen en de invoering van de verplichte tewerkstelling. Deze geheime pers evolueerde naar een bind- en recruteringsmiddel van en voor het verzet. Ze is bijgevolg een van de belangrijkste bronnen voor de studie van de toenmalige weerstand.
Ze valt vandaag onder het bedreigde erfgoed. Niet alleen vergt een dergelijke verzameling, omwille van de slechte papierkwaliteit, een grote materiële zorg; ze is, als product van een drang naar vrijheid en vrije meningsuiting in een tijd van illegaliteit, vaak slecht of gewoonweg niet bewaard gebleven. De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience bezit gelukkig een uitgebreide collectie geheime pers (maar liefst 84 titels). Deze collectie werd in 1946 anoniem geschonken en door de Stedelijke Boekbinderij zorgvuldig ingeplakt in speciaal daarvoor ontworpen albums. Hoewel deze methode momenteel achterhaald is, heeft ze toch bijgedragen tot de goede bewaring van deze unieke documenten. De “Collectie sluikpers en vlugschriften uit WO II” werd volledig gedigitaliseerd en is online beschikbaar via onze catalogus. 

Onderzoeksworkshop
Deze collectie leent zich uitstekend om jongeren van nu kritisch te leren omgaan met heden en verleden, met nieuws en propaganda, met feiten en leugens… Competenties die steeds belangrijker worden in een tijd waarin de informatiestromen steeds complexer en onoverzichtelijker worden.  Daarom komt de Erfgoedbibliotheek vanaf september 2020 met een gloednieuwe gratis onderzoeksworkshop voor de derde graad van het secundair onderwijs (BSO/TSO/KSO/ASO).
In deze workshop leren jongeren uit gevarieerd materiaal – (facsimile’s van) verzetskranten, gecensureerde pers op microfilm, stripverhalen, film- en audiofragmenten, wetenschappelijke naslagwerken – doeltreffend informatie te selecteren, kritisch te verwerken en duidelijk te presenteren. Ze leren bovendien de Erfgoedbibliotheek en haar collectie van binnenuit kennen en gebruiken.
De workshop concentreert zich op de rol van vrouwen en jongeren in het verzet, tewerkstelling en dagelijks leven in oorlogstijd, en de werking van propaganda. Zo wil ze bijdragen tot het verwerven van burgerschapscompetenties, historisch bewustzijn en competenties met betrekking tot onderzoek, informatieverwerking en samenwerken.
Als toemaatje brengen we een bezoek aan de prachtige Nottebohmzaal.

Praktisch

• Doelgroep: leerlingen derde graad bso, tso, kso, aso
• Maximum 25 deelnemers per groep, steeds actief begeleid door een leerkracht.
• Tijdstip: op weekdagen vanaf 9 uur of vanaf 13 uur.
• Duur: ongeveer 2,5 uur.
• Prijs: gratis
• Reserveer minimum twee weken op voorhand 

Voorbereiding: Deze onderzoeksworkshop slaat maximaal aan wanneer de leerlingen reeds een introductie kregen tot de Tweede Wereldoorlog in het algemeen en propaganda, collaboratie en verzet in het bijzonder. Om de leerlingen op het goede spoor te zetten, voorzien wij op voorhand een A4-tje met een paar voorbereidende vragen die in de klas of thuis kunnen gemaakt worden.
Materiaal: alle materiaal is voorzien. Om het opzoekwerk nog vlotter te laten verlopen, kunnen de leerlingen zelf extra smartphones, tablets of laptops meebrengen.
Geraakt u echt niet tot in de Erfgoedbibliotheek? Wij bieden deze workshop ook bij u op school aan (aanbod enkel voor scholen in en rond Antwerpen)!

Deze workshop kwam tot stand in samenwerking met het Amsab-ISG (Gent),  Vredescentrum (Antwerpen) en CegeSoma (Brussel).