Begrippenlijst Geologie 9

Combineer oefening. Onderstaande teksten geven extra informatie!

Het freatisch vlak is de grondwaterspiegel, die voorkomt in de verzadigde zone en waar alle grondporiën met water gevuld zijn. Het water beneden de grondwaterspiegel wordt freatisch grondwater genoemd, de grond eronder is volledig verzadigd. Beneden het freatisch vlak is er geen wortelgroei mogelijk doordat er geen met lucht gevulde poriën aanwezig zijn en het aanwezige grondwater onvoldoende zuurstof bevat. Het freatisch vlak kan zichtbaar gemaakt worden door een peilbuis te plaatsen of gat in de grond te graven tot het grondwater zichtbaar wordt. Daarna moet een poosje gewacht worden, omdat door verwijdering van de grond de druk die deze grond op het grondwater uitoefende verdwenen is en het grondwater dus nog iets omhoog zal komen. Door schommelingen in de grondwaterstand onder invloed van de hoeveelheid neerslag en de verdamping door planten wisselt het freatisch vlak in gronddiepte. In het bodemprofiel is dit duidelijk zichtbaar door een andere kleur van de grond. Het freatisch vlak bevindt zich op die diepte waar het grondwater een druk heeft die gelijk is aan de atmosferische druk. Het freatisch vlak in de grond tussen twee sloten (met gelijkblijvend peil) heeft 's winters een bolle en 's zomers een holle vorm, doordat 's winters de hoeveelheid neerslag groter is dan de verdamping. 's Zomers is dit net andersom.

Boven het freatisch vlak komt grondwater voor als:

1. capillair grondwater, dat in de dunne poriën, kleiner dan 30 micrometer zit en nog contact maakt met het grondwater. Door de capillaire werking stijgt het grondwater in de poriën. In zandlagen kan het water via capillariteit enkele centimeters boven het freatisch vlak uitstijgen, bij een kleilaag kunnen dit door de kleine poriën meerdere meters zijn.
2. adhesiewater, hieronder verstaat men het water dat zich als dunne laagjes om de vaste bodembestanddelen bevindt.
3. hangwater, ook wel sejunctie of pendulair grondwater genoemd. Dit water zit ook in poriën maar heeft geen verbinding met het grondwater. Dit komt bijvoorbeeld voor bij hooggelegen zandgronden.
4. zwelwater, hieronder verstaat men water dat zich in de vaste bodemdeeltjes bevindt waardoor zwel- en krimpprocessen optreden in klei en humus.

Grondwaterstroming is de verplaatsing van water door een bodem. Grond in de vorm van afzettingen zoals grind, zand, klei of leem bevatten in meer of mindere mate holle ruimten. Indien deze materialen zich onder het grondwaterpeil bevinden dan zijn deze holle ruimten gevuld met vrij water. Door grondwaterhoogteverschillen of drukverschillem ontstaat er in principe een verplaatsing van dit vrije water. Dit kan horizontaal of verticaal zijn. Bij een horzontale verplaatsing spreekt men over een grondwaterstroming. Het drukhoogteverschil kan ontstaan door hoogteverschillen in het terrein, rivieren, neerslag, infitratie of een onttrekking door b.v. oppompen. De verplaatsingssnelheid of stroomsnelheid is afhankelijk van de weerstand die de bodem biedt. Zand en grind geven een goede doorlatendheid, klei en leem zijn vrijwel waterdicht.

Hellinglengte

het hoogteverschil	Dat cijfer geeft het verschil in m aan tussen de hoogte van de voet en de hoogte van de top van de helling. Met hoogte bedoelen we hier 'hoogte t.o.v. van de zeespiegel'. Als de voet op een hoogte ligt van 30 m en de top op een hoogte van 50 m dan zeggen we dat het hoogteverschil 20 m bedraagt.
de lengte van de helling	Dat is de afstand die je kan meten van de voet naar de top van de helling.
het gemiddelde stijgingspercentage	De verhouding tussen het hoogteverschil en de lengte van een helling, kun je schrijven als een breuk. b.v. een helling heeft een lengte van 200 m. Het hoogteverschil tussen voet en top bedraagt 20m. Breuk: 20/200 Die breuk kun je omrekenen in % -> 20/200 = 10% We zeggen dan dat die helling een gemiddeld stijgingspercentage heeft van 10%
het maximum stijgingspercentage	Als je de grafiek van een helling bekijkt, dan zie je dat die niet overal even steil is. Een helling kan b.v. erg steil zijn in het begin, en daarna een stuk 'platter'.

Hoogteverschil Kluisberg	24m-90m=66m
Lengte:	1250m
Gemiddelde stijging:	5,3 %
Maximale stijging:	13 %

Extra uitleg over Hollandveen! Klik hier.

Holle weg

Extra uitleg over het Holoceen! Klik hier.
Extra uitleg over Hoogveen! Klik hier.

Bodemhorizont Bodemprofiel met bodemhorizonten. Een bodemhorizont vormt een duidelijk onderscheidbaar deel van de bodem. De horizonten vormen een belangrijk kenmerk voor de bodemclassificatie.

Onderverdeling
Bodems worden onderverdeeld in bodemhorizonten, aangeduid met hoofdletters: van boven naar onderen meestal in de volgorde A, E, B, C en R. Hierin bestaan enige verschillen, met name door verschillen in bodemclassificatiemethoden. Horizonten verschilen van elkaar in diverse met het oog waarneembare kenmerken en veelal ook in hun chemische en fysische eigenschappen. De horizonten worden onderverdeeld in subhorizonten, waarbij kleine letters en cijfers worden gebruikt. De kleine letter zegt iets over het karakter van de horizont, het cijfer is een verdere onderverdeling. Een voorbeeld: de bovengrond is vaak een Ah horizont. Daarbij staat de A voor de bovenlaag en de h voor humus. Zijn er binnen de Ah duidelijke verschillen waarneembaar dan kun je bijvoorbeeld spreken van een Ah1 en een Ah2. Veelvuldig voorkomend onder landbouwgronden is de Ap horizont, waarbij de p staat voor ploegen.



De B horizont is de laag waarin bodemvormende processen zichtbaar zijn. De C horizont staat voor het moedermateriaal. Een R horizont betekent vast gesteente. Een E horizont is een laag tussen de A en de B waarin uitspoeling heeft plaatsgevonden. De bovenste lagen van tropische (rode) bodems, waar de aanvoer van (blad)afval en regen van boven groot is, worden tot grote diepte gekenmerkt door uitspoeling van aluminium en ijzer. Deze bodems zijn daardoor vaak arm aan voedingsstoffen en dienen voor landbouwkundig gebruik bemest te worden.

Veel B horizonten zijn inspoelingshorizonten. In een podzol, in Nederland en België veel voorkomend in zandgronden, zijn complexen van humuszuren, ijzer- en aluminiumverbindingen neergeslagen. Dit kunnen zeer dunne en bruine (ijzer) laagjes zijn (in een veldpodzol of haarpodzol), maar het kunnen ook donkere lagen van enkele decimeters dik zijn. Wanneer het ijzer grote harde concreties heeft gevormd spreken we wel van oerbanken of ijzeroer. Dit treffen we veelal aan in natte gronden, de gleygronden. Een ander veel voorkomend type is de klei-inspoelingshorizont. Hierbij ontstaat een bodemprofiel met in de B-horizont een hoger kleipercentage dan in de boven- en onderligende lagen. Deze gronden worden in de Nederlandse bodemclassificatie brikgronden genoemd.

Het op de minerale bodem gelegen organische materiaal wordt wel aangeduid als de O-horizont.

Een horst is een geologisch gedeelte dat na een aardbeving, een afschuiving (breuk) of een opheffing van de druk onder de gedeelten van land omhoog is gekomen, terwijl de slenk bij hetzelfde proces naar beneden gezakt is.



Magma wordt bij de aardkern opgewarmd en gaat dan in een stroom onder druk omhoog naar de aardmantel. Dit noemt men een stijgende convectiestroom. Als deze bij de aardmantel aankomt, komt deze onder zeer grote druk te staan. De aardmantel trekt dan krom en scheurt. Na dit scheuren zakken de zware stukken van de aardmantel (de stukken oceaanbodem, want die zijn van basalt, zwaar gesteente) en vormen slenken. De gedeeltes die op normale hoogte blijven of zelfs iets stijgen noemt men horsten en bestaan uit continentale stukken aardmantel dat bestaat uit graniet (licht gesteente).